خرابیهای ترانسفورماتورها را میتوان به سه دستهی الکتریکی، مکانیکی و حرارتی تقسیمبندی کرد. همچنین میتوان خرابیها را به دو دسته داخلی و خارجی نیز دستهبندی نمود. خرابیهای ناشی از جدایش عایقی، تخلیه جزئی، افزایش رطوبت روغن، افزایش دما و تشدید سیم پیچ از نوع داخلی و شوک ناشی از صاعقه، بارگذاری بیش از حد و … از نوع خارجی میباشد. منحنی وان حمام رابطه بین عمر تجهیز و تعداد خرابی را نشان میدهد. هرچه عمر تجهیز بالاتر باشد میزان خرابی نیز بیشتر خواهد بود.
اجزای ترانسفورماتورها عبارتند از :
- هسته
- سیم پیچ
- تپ چنجر
- تانک،رادیاتور، فن
- منبع انبساط روغن
- بوشینگ
- روغن
- رله
- ترمومترها
- ارتفاع سنج
- رطوبت گیر
- فشارسنج
در جدول زیر عیوب اجزای مختلف ترانسفورماتور بصورت مختصر آمده است.
برای شناسایی عیوب، آزمونهایی برروی ترانسفورماتور انجام میشود. این آزمونها طبق استاندارد IEC 60076-1 به شرح ذیل میباشند :
1-آزمونهای جاری (Routine tests)
– اندازهگیری مقاومت اهمی سیم پیچ ها
– اندازه گیری نسبت تبدیل و پلارتیه و گروه اتصال در بی باری
– اندازهگیری امپدانس اتصال کوتاه و تلفات بار
– اندازهگیری شدت جریان و تلفات بی باری
– آزمون های دی الکتریک :
- اعمال موج ولتاژ ضربه کلیدزنی بر روی فازها
- اعمال موج ولتاژ ضربه صاعقه بر روی فازها و نوترال
- استقامت عایقی سیم پیچها نسبت به هم و بدنه (زمین)
- استقامت عایقی حلقه های سیم پیچها نسبت به هم
- اندازه گیری ضریب تلفات عایقی و میزان تخلیه جزئی
– آزمونهای تپ چنجر زیر بار در مواردی که کاربرد داشته باشد.
2- آزمون های نوعی (Type tests)
– آزمون افزایش درجه حرارت
– آزمون های دی الکتریکی
3-آزمون های خاص (Special tests)
– آزمون های دی الکتریکی
– تعیین ظرفیت خازنی سیم پیچ ها (نسبت به هم و زمین)
– تعیین مشخصه ولتاژ گذرای عبوری
– اندازه گیری امپدانس مولفه صفر در ترانسفورماتورهای سه فاز
– آزمون تحمل جریان اتصال کوتاه
– تعیین سطح صدا (ناشی از لرزش هسته)
– اندازه گیری هارمونیک های جریان بی باری
– اندازه گیری توان فن ها و موتورهای پمپ روغن
– اندازهگیری مقاومت عایقی سیم پیچ ها به زمین و یا اندازه گیری تلفات عایقی
مسائل مربوط به بهره برداری از ترانسفورماتورهای قدرت
مسائل مربوط به بهره برداری از ترانسفورماتورهای قدرت بایستی مدنظر بهره برداران قرار گیرد تا بتوانند از این تجهیز به نحو مطلوبی استفاده و بهرهبرداری نمایند. در این راستا بایستی دو مطلب را مدنظر قرار داد :
الف– نگهداری از ترانسفورماتورها و توجه به مقادیر نشان داده شده توسط تجهیزات جانبی در طول مدت بهره برداری
ب– جلوگیری از صدمه دیدن ترانسفورماتور با استفاده از روش تحلیل گازهای محلول در روغن (گازکروماتوگرافی)
این تجهیز گرانقیمت، بیش از سی درصد هزینه یک پست فشارقوی (شامل اجرای عملیات ساختمانی، خرید عالی تجهیزات، نصب و راهاندازی) را به خود اختصاص میدهد. البته علاوه برگران قیمت بودن ترانسفورماتور قدرت، تهیه و جابجایی و تعویض ترانسفورماتور قدرت به مانند بقیه تجهیزات پست نمیتواند به آسانی انجام گیرد لذا درصورت معیوب شدن ترانسفورماتور یک پست ، جایگزینی ترانسفورماتور دیگر، به راحتی امکان پذیر نمیباشد.
روش گازکروماتوگرافی در جلوگیری از صدمه دیدن ترانسفورماتور بسیار موثر است. نکته جالب این است که میتوان بدون از مدار خارج نمودن ترانسفورماتور قدرت (زیر بار)، با انجام آزمایش گازکروماتوگرافی، پیشاپیش از بروز عیب احتمالی در ترانسفورماتور مطلع شده و تدابیر و سرویسهای لازم جهت جلوگیری از بروز خطا در ترانسفورماتور را اتخاذ نمود. در واقع با این آزمایش میتوان همواره ترانسفورماتور را چک کرده و از واکنشها و تنشهای داخل ترانسفورماتور آگاه شد.
نگهداری ترانسفورماتورها
نگهداری از ترانسفورماتورهای قدرت توسط اشخاص آموزش دیده و بصورت دورههای زمانی و به منظور جلوگیری از معیوب شدن ترانسفورماتور با استفاده از تجهیزات نگهداری، لازم و ضروری است. برای استفاده بهینه از یک ترانسفورماتور، نیاز به سرویس و نگهداری مناسب از این تجهیز به شرح ذیل میباشد :
1- بازرسی و چک روزانه
- تانک و رادیوتورها برای صداهای غیرمعمول، نشتی روغن و یا آب چک شوند. سطح روغن چک شود.
- سطح روغن در بوشینگها چک شود.
- نرمال یا باز بودن دریچه های اطمینان چک شود.
- عملکرد فنها و پمپ گردش روغن درهنگام نیاز، و عملکرد گردش آب خنک کننده چک گردد.
- دماسنجها و پانل رلهها چک شود و از عملکرد آنها مطمئن شوید.
- موقعیت تپ چنجر چک شود.
- بسته بودن مدار سوئیچ های تغذیه / توان / آلارم کنترل چک شوند و فیوزها به خوبی در مدار باشند.
2- بازرسی و چک ماهیانه
- سطح روغن در تانک اصلی، بوشینگهای روغنی و … چک شود. اگر سطح روغن کمتر از سطح تعیین شده برای دمای خاص باشد، بایستی علت نشتی مشخص گردد. باید توجه داشت که سطح روغن با تغییر دما تغییری نمی کند.
- سطح بوشینگها برای علائم لب پریدگی، آلودگی و لایه های روغن چک شوند.
- در اطراف ترانسفورماتورها وجود شبکهها، درختان و … بررسی شود.
- اتصالات ترمینالها، زمین و غیره، از نظر محکم بودن چک گردد.
- بازرسیهای دیگر در چک های روزانه بیان شدهاند.
3- بازرسی و چک سالانه از ترانسفورماتور و تپ چنجر
- فونداسیونها از نظر ترک خوردگی و نشست بازرسی شوند. جابجایی کم ترانسفورماتور ممکن است باعث شکسته شدن بوشینگها و یا لولههای آب و روغن گردد. محکم بودن نگهدارندههای ترانسفورماتور بر روی ریل، چک گردد.
- گرد و خاک و روغن از صفحات رادیاتورها پاک شوند. درصورت لزوم رنگ شوند. از لرزش زیاد از حد لولههای رادیاتور، جلوگیری گردد. قطعات شل و لرزان محکم شوند و لولههای آب و روغن، شیرها و پلاک ها بازرسی شوند. شیرهای مربوطه به باز و بسته کردن رادیاتورها، چک شود.
- اتصالات و پیمانههای شیشهای کثیف، تمیز شوند. نشانگرهای سطح روغن چک شود و از عملکرد مناسب رلهها اطمینان حاصل گردد. اگر روغن زیر سطح نرمال است روغن اضافه شود. اگر روغن بوشینگ کثیف است و یا تغییر رنگ داده، روغن جدید جایگزین گردد (در مورد ترانسفورماتورهایی که روغن بوشینگ آنها از مخزن جداست.)
- نشانگرهای گردش آب و رلهها، از نظر سالم بودن، بررسی شوند.
- لولههای آب، مشابه کویلهای خنک کننده، تمیز و آزمون گردند و همچنین از نظر نشتی آب با روغن، چک شوند.
- کالیبراسیون دماسنجها و رلهها چک گردند و همچنین از تمیز بودن کنتاکتهای رلهها و سالم بودن مکانیزم عملکرد آنها اطمینان حاصل شود.
- تنظیمات و عملکرد رگولاتور ولتاژ و رلهها چک گردند و از کالیبره بودن دستگاههای اندازهگیری اطمینان حاصل شود.
- تطابق مدارات و ترمینالها، با دیاگرامهای مربوطه چک شوند. مقاومت عایقی سیمکشیها، بهمراه دستگاههای متصل به آنها چک گردند و از محکم بودن کلیه اتصالات اطمینان حاصل شود.
- سطح روغن، حداقل تا بالای هسته، پایین آورده شده و از عدم وجود لجن بر روی هسته یا سیم پیچ ها اطمینان حاصل شود. قسمت زیرین بدنه از لحاظ عدم وجود رطوبت و زنگ زدگی چک گردد. تمام اتصالات پیچ شده، پیچهای هسته و غیره که در دسترس هستند، آچار کشی و تمیز شوند.
- اتصالات هسته و سیم پیچها، از روغن بیرون آورده و سطوح آنها تمیز گردد.
- موتورها، ترمزها، شافتها و چرخ دندهها تنظیم، روغنکاری و چک گردند.
- تپ چنجر، بصورت اتوماتیک با رگولاتور (AVR) و دستی، چندین مرتبه بطور کامل بالا و پایین شود تا از عملکرد مکانیزمها اطمینان حاصل گردد.
- کلیه فیوزها وکلیدهای قطع کننده در تمام مدارهای قدرت، کنترل و آلارمها تا تجهیزات کمکی و دستگاهها چک شوند. سیم کشی ها از لحاظ مدار باز، اتصال کوتاه و صدمه های عایقی بازرسی گردند.
- مقاومت عایقی بین هر سیم پیچ با هم، و بین هر سیم پیچ با زمین، چک شود.
- مقاومت دی الکتریک روغن در تانکهای اصلی و کمکی و بوشینگها، چک شوند.
- اسیدیته روغن در تانک اصلی بایستی در فواصل زمانی کمتر از پنج سال، چک شود. ترانسفورماتورهایی که در دماهای بالا کار می کنند و یا علائمی از کثیفی روغن و یا روغن سیاه نشان میدهند، باید بصورت متناوب تری بازرسی گردند.
باید توجه داشت که لزوم فیلتر کردن و یا مرمت کردن روغن ترانسفورماتور، بستگی به نتایج حاصل از آزمون دی الکتریک روغن و آزمون اسیدیته دارد. تعویض روغن در ترانسفورماتورهای کوچک، ممکن است از فیلتر کردن و مرمت آن اقتصادیتر باشد.